Ένας τίτλος ειρωνικός για μία διαταραχή που σε ειρωνεύεται και σε χλευάζει. Επειδή εσύ της έδωσες τη δυνατότητα και εσύ την ταΐζεις ακόμα. Αλλά στην ουσία δε φταις, επειδή το περιβάλλον σου ήταν γόνιμο για να ανθίσουν τα συμπτώματά της.
Την ακούς παντού, τη διαβάζεις παντού. Ακόμα και συ ονοματίζεις έτσι καταστάσεις που αφορούν εσένα ή οικείους σου. Αλλά, αν το σκεφτείς καλύτερα, θα συνειδητοποιήσεις ότι δε μπορείς να της δόσεις έναν ολοκληρωμένο ορισμό. Χρησιμοποιείς τον όρο κατάθλιψη για να περιγράψεις από ένα απλό αίσθημα θλίψης, μέχρι το επακόλουθο συναίσθημα ενός πένθους ή ακόμη και για βαριά συμπτώματα έλλειψης ευχαρίστησης και αυτοκαταστροφής. Ωστόσο αυτό δικαιολογείται, αν αναλογιστούμε την απειροελάχιστη εκπαίδευση που μας δίνεται σ’ αυτή τη χώρα (…) και το μετα-μοντέρνο χαρακτήρα που έχουν πάρει τα μέσα ενημέρωσης (οποιασδήποτε μορφής) που μας βομβαρδίζουν με ελλιπείς πληροφορίες και παράγουν εν τέλει «ορνιθοσκαλίσματα». Αλλά δεν είναι απλό. Υπάρχουν πληροφορίες που πρέπει, πρωτίστως, να κατανοηθούν, ώστε να καταστεί δυνατή η εκ βαθέων κατανόηση της κατάθλιψης.
Υπάρχουν πολλές μορφές αυτής της κατάστασης, που ονομάζεται κατάθλιψη. Το κακό είναι ότι κάθε της μορφή μοιάζει με τις υπόλοιπες δημιουργώντας «λαβύρινθο» από πληροφορίες που πρέπει να κατανοηθούν. Και η κάθε μορφή έχει και διαφορετικά αίτια. Επειδή, όμως, η κατανόηση της αιτίας οδηγεί στην περισσότερο άρτια θεραπεία / ίαση / αντιμετώπιση, ας δούμε πιο αναλυτικά τις μορφές και τα αίτια που τις προκαλούν, καταρρίπτοντας, πρώτα, μύθους και παρανοήσεις.
Η θλίψη / μελαγχολία - η θλίψη και η μελαγχολία δεν είναι κατάθλιψη
Τι συναίσθημα μπορεί να γεννήσει η αβεβαιότητα των σύγχρονων ημερών; Τι συναίσθημα μπορεί να δημιουργήσει ένας καβγάς; Τι συναίσθημα μπορεί να δημιουργήσει μία κακή μέρα στη δουλειά; Όταν επιχειρήσεις να το ορίσεις φρόντισε να χρησιμοποιήσεις λέξεις του τίτλου - θλίψη, μελαγχολία, «σκοτείνιασμα». Συναίσθημα έντονο η μελαγχολία αλλά συνάμα παροδικό, σύντομο και εύθραυστο, αν φροντίσεις να χτυπήσεις ακριβώς αυτό που το δημιούργησε. Έτσι, αφού τα αίτια αυτού του αρνητικού αυτού συναισθήματος βρίσκονται στο άμεσο παρόν, η αποδοχή, πρώτα, της κατάστασης και ύστερα ο καλός σχεδιασμός άμεσων λύσεων, θα το καταλαγιάσουν. Εύκολα, λοιπόν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο μπορείς να ξεφύγεις απ’ τη μελαγχολία.
Η αντιδραστική κατάθλιψη - η αντιδραστική κατάθλιψη δεν είναι ασθένεια
Όπως λέει και ο τίτλος, αυτή η μορφή κατάθλιψης έρχεται ως αντίδραση σε ένα σημαντικό και έντονο γεγονός ζωής. Μία απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, μία απόλυση από την εργασία, μία μετακόμιση ή μετανάστευση μπορεί να δημιουργήσουν μία κατάσταση που μοιάζει με κατάθλιψη, αλλά που δεν είναι τίποτα άλλο από την αντίδραση του οργανισμού μας στην ξαφνική αλλαγή. Η σταδιακή, όμως, διαπραγμάτευση με τα γεγονότα, και η συνειδητοποίηση της αλλαγής θα οδηγήσουν σε επούλωση των συναισθημάτων που προκαλούν δυσφορία και θα μας ξαναβάλουν στην προηγούμενη κατάσταση, αφήνοντάς μας να ξαναζήσουμε την καθημερινότητά μας, πολλές φορές πιο δυνατοί.
Η κατάθλιψη ως ασθένεια
Η κατάθλιψη είναι μία ψυχική δυσλειτουργία που «χτυπάει» περισσότερο στο συναίσθημα. Τα «πλοκάμια» της όμως απλώνονται και αλλού: στη σκέψη, στη νόηση και την γενικότερη δραστηριότητα του ανθρώπου. Τα συμπτώματά της (ή οι εκδηλώσεις της) είναι πάνω-κάτω αυτά: νιώθεις συνέχεια κουρασμένος, δεν έχεις όρεξη και δύναμη να κάνεις αυτά που συνήθως κάνεις στην καθημερινότητά σου, δυσκολεύεσαι να σκεφτείς, να θυμηθείς και να συγκεντρωθείς στη δουλειά σου. Το μυαλό σου «βασανίζεται» από συνεχείς σκέψεις ενοχής («φταίω για όλα»), αναξιότητας («δεν αξίζω τίποτα»), στείρας αυτό-κριτικής («δεν κάνω τίποτα σωστό») και αυτό-καταστροφής («μου αξίζει το κακό»). Όλα αυτά επιμένουν για πάρα πολύ καιρό και κάνουν την καθημερινότητά σου μαρτύριο. Εδώ, όμως, χρειάζεται προσοχή! Όλα αυτά πρέπει να επιμένουν για πάνω από 6 μήνες και σε τέτοιο βαθμό που να σε κάνουν να απομονώνεσαι από τις δραστηριότητές σου ή, τουλάχιστον, να σε κάνουν να φέρεις εις πέρας πολύ πιο δύσκολα καταστάσεις που πριν έκανες με ευκολία. Τότε και μόνο τότε, μπορούμε να μιλήσουμε για Καταθλιπτική Διαταραχή.
Τα αίτιά της
Είναι, πράγματι, πολύ δύσκολα όλα αυτά τα συμπτώματα. Και φοβερά. Αλλά το πρώτο βήμα για να τα «ξεγυμνώσεις» και να δεις ότι δεν είναι και τόσο φοβερά είναι να κατανοήσεις την αιτία τους. Η κατάθλιψη έχει – δυστυχώς – τις ρίζες της σε πολλούς παράγοντες.
Τα αίτια της κατάθλιψης είναι βιοψυχοκοινωνικά! Ας αναλύσουμε αυτή τη λέξη για και θα καταλάβουμε:
Το βιο- κομμάτι προέρχεται από τη «βιολογία». Η κατάθλιψη κατά ένα μεγάλο βαθμό έχει βιολογικά / οργανικά αίτια. Παράγοντες της προδιάθεσης και όλα τα «κακώς κείμενα» που επιφέρει η κληρονομικότητα (!) κάνουν την χημεία του εγκεφάλου σου να διαταράσσεται. Πώς; Με τη μείωση της σεροτονίνης, της χημικής ουσίας που είναι υπεύθυνη για το αίσθημα της ευχαρίστησης που παίρνουμε από τις καθημερινές μας συνήθειες και ασχολίες. Αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό!
Το ψυχο- κομμάτι προέρχεται από την «ψυχολογία». Και όταν μιλάμε για ψυχολογία εννοούμε σ’ αυτήν την περίπτωση την προσωπικότητα του ανθρώπου. Και τι περιέχει η προσωπικότητα του ανθρώπου; Τον τρόπο που έχει μάθει να σκέφτεται, τον τρόπο συμπεριφοράς, τον τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων του, τα κίνητρά του, καθώς και τον αξιακό του κώδικα. Όλα αυτά συμβάλλουν – αν έχουν μαθευτεί με έναν λάθος, δυσλειτουργικό τρόπο – στην πιο εύκολη ανάπτυξη και εκδήλωση της κατάθλιψης. Αλλά, δεν αρκούν μόνο αυτά!
Το κοινωνικό- κομμάτι: είναι πρόσφατο επίτευγμα των ανθρωπιστικών σπουδών η ένταξη της κοινωνικής επίδρασης στη ψυχική υγεία του ατόμου. Για να το καταλάβεις καλύτερα: μπορεί η τωρινή οικονομική κρίση που περνάει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας να μην επηρεάζει και την ψυχική υγεία; Η απάντηση είναι ΟΧΙ και ο καθένας από μας έχει πάμπολλα παραδείγματα από την καθημερινή του ζωή. Έτσι, λοιπόν, η εκάστοτε κοινωνική κατάσταση επηρεάζει και την ψυχική κατάσταση των ανθρώπων που τη βιώνουν.
Αγαπητέ αναγνώστη, για να καταλάβουμε τον άνθρωπο που έχει κατάθλιψη, πρέπει να δούμε και να καταλάβουμε τη λειτουργία και την κατάσταση του ανθρώπου αυτού και στους τρεις παραπάνω παράγοντες και όχι στον καθένα χωριστά. Τα «πόδια» της δυσλειτουργίας του ανθρώπου με κατάθλιψη «πατάνε» και στους τρεις τομείς – σε άλλον περισσότερο και σε άλλον λιγότερο. Το πόσο πολύ «πατάνε» στον κάθε τομέα εξαρτάται από τη διαφορετικότητα του κάθε ανθρώπου! Το βιολογικό και το κοινωνικό κομμάτι είναι, όπως λέει και ο σοφός λαός, «αλλουνού παπά ευαγγέλιο», το μεν πρώτο για τους νευροβιολόγους και τους ψυχιάτρους και το δε δεύτερο για τους κοινωνικούς επιστήμονες. Εμείς ας δούμε καλύτερα τον ψυχολογικό παράγοντα και ας αναλύσουμε τι συμβαίνει εκεί!
Η καταθλιπτική τριάδα
Αναγνώστη, εσύ που διαβάζεις για να πληροφορηθείς, εσύ που διαβάζεις και έχεις περάσει κατάθλιψη, εσύ που διαβάζεις και νομίζεις ότι περνάς κατάθλιψη και συ που νομίζεις ότι κάποιος οικείος σου μαστίζεται από αυτή, μάθε πως η κατάθλιψη έρχεται λόγω του λανθασμένου τρόπου σκέψης ως προς τρεις «κατευθύνσεις»: ως προς τον ίδιο τον εαυτό, ως προς τον κόσμο γύρω του εαυτού και ως προς το μέλλον. Ένα άτομο με κατάθλιψη θεωρεί πως ο εαυτός του είναι κατακριτέος, άξιος τιμωρίας, άχρηστος και ανεπαρκής για το οτιδήποτε. Τον κόσμο γύρω του τον θεωρεί επικριτικό, τιμωρητικό, σκληρό και αναίσθητο. Ως συνάρτηση όλων αυτών το μέλλον φαντάζει σκοτεινό, αβέβαιο και ανέλπιδο. Και έτσι δημιουργείται ένας «φαύλος κύκλος» απελπισίας, ενοχής και αυτοτιμωρίας.
Τόσο σκληρό είναι αυτό το «οικοδόμημα». Τόσο σκληρό που κάνει τις μικρές καθημερινές απολαύσεις να μοιάζουν ανύπαρκτες. Κάνει την ασχολία με καθημερινά «μικροπραγματάκια» να μοιάζει με άθλο. Σε κάνει να παραιτείσαι από την προσωπική σου υγιεινή και φροντίδα. Σε αποτρέπει από το να ευχαριστιέσαι καταστάσεις που ευχαριστούν τους πάντες: μια βόλτα, το φαγητό, τη συντροφιά, τη φιλία, την άθληση, την εργασία. Ένα «σκοτεινό πέπλο» απλώνεται παντού γύρω σου και είναι σαν να βλέπεις τον κόσμο μέσα από αυτό.
Να μη φοβάσαι!
Αυτό που ΔΕΝ σε διαχωρίζει από τα άλλα είδη του ζωικού βασιλείου είναι η διαδικασία της μάθησης. Μαθαίνεις με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μαθαίνουν όλα τα άλλα είδη του πλανήτη. Ένα απ’ αυτά που σε διαχωρίζει είναι η δική σου ερμηνεία σ’ αυτά που μαθαίνεις. Δηλαδή, υπάρχει λόγος που έχεις μάθει αυτά που γνωρίζεις μέχρι τώρα. Και αυτός ο λόγος έγκειται στον τρόπο μεγαλώματος και ανατροφής του καθενός. Η κατάθλιψη, λοιπόν, είναι (όπως οι περισσότερες ψυχικές δυσλειτουργίες), ως επί το πλείστον, ένας μαθημένος τρόπος συμπεριφοράς. Τι μπορεί εύκολα να γίνει;
ΝΑ ΤΟΝ ΞΕ-ΜΑΘΕΙΣ.
Η κατάθλιψη ως μαθημένος τρόπος ζωής
Τι θα συμβεί όταν μεγαλώνεις σε ένα περιβάλλον που κάθε εκδήλωση χαράς και αυθορμητισμού απορρίπτεται και θεωρείται κακή; Τι θα συμβεί όταν μεγαλώνεις σε ένα περιβάλλον που σε αποδέχεται υπό όρους; Που για να λάχεις την αποδοχή του πρέπει πάντα να «πηγαίνεις με τα νερά» του και να επιτυγχάνεις αυτά που αυτό θέλει (που τις περισσότερες φορές και να τα επιτύχεις θα ζητήσει κάτι παραπάνω). Τι θα συμβεί όταν μεγαλώνεις σε ένα περιβάλλον που κυριαρχεί η μιζέρια και η γκρίνια για τα πάντα και που η κάθε δραστηριότητά του χαρακτηρίζεται από απαισιοδοξία, αρνητισμό και μελαγχολία; Τι θα συμβεί όταν το περιβάλλον σου σε φορτώνει τύψεις για ό, τι κι αν κάνεις ή για ό, τι, αν μη τι άλλο, είσαι. Όλα αυτά τα «μοτίβα σκέψεων και συμπεριφορών» θα γίνουν ένα μ’ εσένα. Θα «ποτίσουν το πετσί σου» και θα τα κουβαλάς για πάντα. Χωρίς να φταις. Χωρίς να το καταλαβαίνεις. Αλλά, μην ξεχνάς, ότι υπάρχει πάντα η ευκαιρία για αλλαγή.
Συνοψίζοντας…
Η κατάθλιψη δε θα έπρεπε να υπάρχει, γιατί πάει κόντρα στην εύχαρη και δημιουργική φύση του ανθρώπου. Όμως υπάρχει, γιατί η εποχή ευνοεί την ύπαρξή της. Όταν καταλάβεις ότι εισέρχεσαι σε μια τέτοια φάση, μη φοβηθείς. Τουναντίον, να χαρείς, γιατί ένα «καμπανάκι χτύπησε» καλώντας σε για αλλαγή. Ο χειρότερος εχθρός της κατάθλιψης είναι το να ΖΗΤΗΣΕΙΣ ΒΟΗΘΕΙΑ. Πρώτα από τους κοντινούς σου ανθρώπους, μετά από έναν καλό ιατρό, για να αντιμετωπίσετε τη βιολογική πλευρά της κατάθλιψης και, τέλος, σε συνεργασία με έναν άρτια εκπαιδευμένο και πιστοποιημένο ψυχοθεραπευτή να παλέψεις για να αλλάξεις όλες αυτές τις κακές σκέψεις και συμπεριφορές που σου δημιούργησαν αυτή τη δυσλειτουργία. Μη ντραπείς να ζητήσεις βοήθεια. Είναι μια κατάσταση που την περνάει ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού (σχεδόν 12 στους 100) και άρα δεν είσαι ο μόνος. Και δεν είσαι και μόνος! Αν και μπορεί να το αισθάνεσαι, δεν είσαι. Είναι κάτι που περνάει, ακόμα κι αν στην αρχή χρειαστεί να κάνεις πράγματα με το ζόρι! Η ψυχοθεραπεία είναι η καλύτερη επένδυση για τον εαυτό σου!
Γεώργιος Καζανάς
Ψυχολόγος
Γνωσιακή/Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
