Γνωσιακή προσπάθεια. Η προσπάθεια του να αποκτάς γνώση. Όπου κι αν η ψυχική σου ματιά πλανηθεί στην προσπάθειά της να διακρίνει κάποια αναγκαία ουσία στην οποία θα σκοντάψει θεωρώντας τη ακατανόητη, τότε είναι μοιραία αναγκασμένη να πέσει – πολλάκις γκρεμοτσακισμένη – στους ορισμούς. Πλέοντας ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, δεν έχεις άλλη επιλογή• είτε να αντιμετωπίσεις τους νέους ορισμούς, είτε να εθελοτυφλήσεις και να παραμείνεις στο, ήδη υπάρχον, ψυχικό λογισμικό σου.
Ιδού τι εννοώ. Οι ορισμοί. Οποιαδήποτε συνιστώσα της ανθρώπινης πνευματικής δημιουργίας προσπάθησε να θέσει σταθερά πήγματα στην εκάστοτε πνευματική προσπάθεια καταδικάστηκε, είτε στην εξαφάνιση, είτε στην επαναδημιουργία. Βέβαια, πολλοί πνευματικοί δημιουργοί, άξιοι της μοναδικότητας και της μεγαλοσύνης τους, «μπόλιασαν» τα δημιουργήματά τους με την ιδιότητα του ανολοκλήρωτου μετατρέποντάς τα, αφενός σε όντα εξελίξιμα και άρα σε όντα τέλεια, αφού τους χάρισαν απλόχερα το μέλλον.
Υπάρχει το οξύμωρο στα γεγραμμένα μου. Αφενός ορισμοί και αφετέρου τίποτα το σταθερό. Το εξής οξύμωρο γεφυρώνεται στην υποκειμενική δημιουργία των ορισμών. Τουτέστιν έκαστος χρησιμοποιεί το ψυχοσωματικό του υπόβαθρο σε μια προσπάθεια κατανόησης του προσωπικού του κόσμου. Όσο γρήγορα καταλάβουμε-ως βιολογικά όντα, ως μέλη κοινωνικών μορφωμάτων και ως πολιτισμικοί δημιουργοί- πως ο κόσμος γύρω δημιουργείται μέσα από τα «μάτια» (εντός και εκτός εισαγωγικών) του καθενός ξεχωριστά, τόσο πιο γρήγορα θα μπορέσουμε να προσεγγίσουμε ωφέλιμες αλήθειες. Ο κόσμος μας αποτελείται από την εκάστοτε οπτική του καθενός. Τίποτα περισσότερο, τίποτε λιγότερο.
Στο θέμα μας. Η Υγεία και η παθολογία βρίσκουν σ’ αυτό τον κυκεώνα ορισμών μια άξια αιτιοπροσδιοριστική φωλεά. Πιο απλά, η ανθρώπινη Υγεία και (ψυχο)παθολογία αποτελούν-και αυτές- απλά ορισμούς. Θα μιλήσουμε για την Υγεία και για τη λέξη χωρίς παρένθεση – την ψυχοπαθολογία.
Για μένα ένα ποτήρι είναι ένα ποτήρι – ένα σκεύος του οποίου η χρήση του έγκειται στην πόση των υγρών. Μα εσύ μπορείς να το γεμίσεις λουλούδια και η χρήση του να μετουσιωθεί σε ένα ωραιότατο βάζο. Τόσο απλά!
Οι ψυχικές ασθένειες ως οντότητες μπορούν να ιδωθούν τοιουτοτρόπως, δηλαδή ως σταθεροί και άκαμπτοι ορισμοί. Η κατάθλιψη, λόγου χάριν, δημιουργείται από σωρεία καταθλιπτικογόνων ερεθισμάτων. Τι μπορεί, όμως, τόσο σταθερά να ιδωθεί ως καταθλιπτικογόνο γεγονός; Η απάντηση είναι σχεδόν τίποτα. Τίποτα δε μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην καταθλιπτική σου διάθεση αν δε του δώσεις εσύ την ανάλογη χροιά, αν εσύ δε του δώσεις τον ανάλογο ορισμό. Βέβαια, οι ορισμοί που θα δώσεις σε κάθε πτυχή της ανάπτυξής σου έχει ρίζες που ανάγονται σε παρελθοντικά γεγονότα, γονικά πρότυπα και εξάρχουσες εμπειρίες ζωής.
Ανάλογα και η Υγεία. Είναι μία κατάσταση η οποία εμπεριέχει ορισμούς οι οποίοι λειτουργούν θετικά στην ευημερία και την ανάπτυξη του ατόμου. Βέβαια, δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Ως θετικοί ορισμοί μπορεί να χρησιμοποιηθούν κι αυτοί που ο κοινός νους χρησιμοποιεί ως επί το πλέιστον ως αρνητικούς. Η μακροχρόνια ανεργία π.χ., που για κάποιους λειτουργεί ως εξαιρετικά αγχογόνος παράγοντας, κάποιος άλλος μπορεί να τη νοηματοδοτήσει ως αναγκαία κατάσταση και ως ευκαιρία για εξέλιξη. Κάθε περίπτωση θα έχει στο άτομο τα ανάλογα αποτελέσματα, ανάλογα την «ορισμοδοσία». Τι, λοιπόν, μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να ξεφύγει απ’ τη λαίλαπα της σαθρής και μη ωφέλιμης νοηματοδότησης των φυσικών και κοινωνικών πραγμάτων;
Εδώ έρχεται να δραστηριοποιηθεί η Γνωσιακή/Συμπεριφορική προσέγγιση της επιστήμης της ψυχολογίας. Με τα εργαλεία της, έρχεται να σου θυμίσει όλον αυτό τον κυκεώνα δημιουργίας ορισμών και να σου καταστήσει σαφές πως η υγεία σου ή η παθολογία σου εντέλει έχουν παγιωθεί από σένα. Η Γνωσιακή/Συμπεριφορική ψυχοθεραπεία αποτελεί ένα σύγχρονο όπλο στα χέρια του ειδικού ψυχικής υγείας που θα του επιτρέψει να βληθεί εναντίον των παγιωμένων δυσπροσαρμοστικών αντιλήψεων και πεποιθήσεων, φροντίζοντας για την απομυθοποίησή τους και τελικά για την πάταξη και αλλαγή τους.
Ο γνωσιακός θεραπευτής σου θα σε ρωτάει, ξανά και ξανά, για το πώς ισχύουν για σένα τα πράγματα γύρω σου. Μέσα από το σωκρατικό διάλογο, θα σε βοηθήσει να κατανοήσεις πως αυτά που ίσχυαν μέχρι τώρα στην εκάστοτε δυσφορική κατάσταση έχουν και μια άλλη οπτική, ή, αν μη τι άλλο, δεν ίσχυαν καθόλου. Και όσο η ψυχοθεραπεία θα προχωρά θα βγαίνεις από το σκότος της άσκοπης και λανθασμένης νοηματοδότησης. Και, τελικά, η κοσμοαντίληψή σου θα φτάσει σε ένα τέτοιο επίπεδο που θα σου αφήσει τα περιθώρια να ζεις με τη γαλήνη που καθένας μας αξίζει.